حضور در فضای مجازی، بایدها و نبایدها

یکی از دستاوردهای عصر مدرن، توسعه ابزارهای ارتباطی به ویژه شبکه‌های اجتماعی در بستر اینترنت است. طبق آمارهای رسمی حدود ۸۹ درصد از جمعیت ایران، کاربر اینترنت هستند که نسبت به سال‌های پیش رشد بالایی داشته است.
 
همچنین ۵۹ درصد از ارتباطات موبایل در ایران تحت پوشش 3G و 4G قرار دارد. از طرفی، حدود 57 درصد کاربران ایرانی از شبکه های اجتماعی مانند تلگرام، واتس اپ و اینستاگرام استفاده می‌کنند.
 
از نگاه رهبر انقلاب «فضای مجازی هم فرصت است و هم تهدید. یعنی هم منافع دارد و هم مضرات. به تعبیر ایشان امروز فضاى مجازى یک صحراى بى‌پایانى است که از همه طرفش می‌شود حرکت کرد»(1)
 
پس مهم آن است که از این ظرفیت شگرف در جهت اهداف کلان انقلاب و نظام بهره‌برداری نموده و در عین حال مانع خطرات و مضرات آن شویم. کاری که در سطح سیاست‌گذاری بر عهده نهادهایی مانند شورای عالی فضای مجازی و در عرصه عملی متوجه «افسران جنگ نرم» است.
 
حرکت و اقدام صحیح در فضای مجازی مستلزم بایدها و نبایدهایی است که در این نوشتار با تکیه بر رویکرد رهبر انقلاب به طور مختصر به آن می‌پردازیم.
 

ملزومات و آفات

کار در فضای مجازی نیازمند شروط و ملزوماتی است که بدون آن نمی‌توان کار مهم و تاثیرگذار انجام داد. همچنین این کار دارای آفات و مشکلاتی است که باید از آن پرهیز کرد، وگرنه نتیجه لازم به دست نخواهد آمد.
 
از نگاه رهبر انقلاب «هر کس به اندازه وسع و توان و هنر خود باید در این میدان حضور یابد و البته ورود در فضای مجازی احتیاج به ایمان، علم، ذوق و سلیقه و هنر دارد و بزرگترین آفت این کار گرفتار شدن به غرور، سیاست‌زدگی، حسادت، سطحی‌نگری و روزمرگی می‌باشد»(2)
 

ابتکار عمل به جای انفعال

فضای مجازی، عرصه رقابت سخت و پیچیده است؛ لذا اگر کسی بخواهد در این بستر نقش‎آفرین و موثر عمل کند، باید اهل ابتکار عمل و نوآوری باشد نه انفعال و تقلید. ابتکار عمل مستلزم علم و آگاهی و اندیشه و ذوق و هنر و استفاده از ابزارهای نوین است. در این راستا به تعبیر رهبر انقلاب «باید با استفاده از توانایی‌ها و استعدادهای جوان کشور و با سیاستگذاری صحیح و اقدامات سنجیده و هماهنگ و بدون از دست دادن زمان به سمت خروج از حالت انفعال در عرصه‌ی فضای مجازی، و حضور فعال و تأثیرگذار و تولید محتوای متقن و جذاب حرکت کنیم»(3)
 

آرایش جنگی در فضای مجازی

فضای مجازی عرصه واقعی جنگ است، اما به شکل نرم افزاری. به تعبیر مقام معظم رهبری «دشمن از همه طرف وارد شده، مسئولین کشور و آحاد توانا و آحاد مردم باید وارد میدان باشند و احساس مسئولیت کنند، چون آرایش دشمن آرایش جنگی است؛ همان‌ طور که عرض کردم از لحاظ فضای مجازی آرایش جنگی گرفته؛ در مقابل این دشمنی که آرایش جنگی در مقابل ملت ایران گرفته، ملّت ایران بایستی آرایش مناسب بگیرد، باید خودش را آماده کند در همه‌ی بخش‌های مختلف»(4)
 
 

نشر معارف دینی

یکی از فرصت‌های فضای مجازی نشر مفاهیم و معارف دینی است. به تعبیر رهبر انقلاب «می‌توان از عرصه‌ى فضاى مجازى حداکثر منافع را کسب کرد؛ همان کارى که دشمن می‌کند، شما هم می‌توانید بکنید در جهت عکس. یعنى‌ مفاهیم اسلامى و معارف اسلامى را پخش کنید بدون هیچ مانع و رادعى»(5) و البته نشر معارف دینی از یک سو مستلزم اشراف و تسلط بر این مفاهیم است. لذا روحانیون و پژوهشگران دینی در این عرصه مسئولیت سنگین‌تری دارند.  
 
از سوی دیگر، مهم تشخیص اولویت‌هاست. معارف دینی اعم از عقاید و اخلاق و احکام بسیار گسترده است، اما مهم گزینش آن دسته از موضوعات است که مورد سوال و نیاز مخاطب است. نیز مواردی که از سوی دشمن مورد هجمه و شبهه آفرینی واقع شده و نیاز به پاسخ منطقی و مستدل دارد.
 

امیدبخشی در مقابل نومیدسازی

با توجه به تلاش دشمن جهت سیاه نمایی و نومیدسازی مردم نسبت به آینده، یکی از وظایف افسران جنگ نرم دمیدن روحیه امید به ویژه در میان نسل جوان است. آن‌گونه که مقام معظم رهبری تاکید کرده اند «یکی از مهم‌ترین وظایف همه‌ی ما پرهیز از ناامیدسازی مردم است. گاهی یک کسی یک‌ جوری حرف میزند ــ چه در سخنرانی، چه در صحبتی مانند آن،‌ چه حالا در فضای مجازی که دیگر یک چیزِ بی‌ حد و مرز و عجیب و غریبی شده ــ که شنونده و مخاطب ناامید می‌شود؛ ما نباید اجازه بدهیم ناامیدی وارد میدان بشود. اگر امید نباشد هیچ کدام از این کارهای بزرگ انجام نمی‌گیرد. مردم را باید امیدوار کنیم، چون آینده‌، آینده‌ی خوبی است، آینده‌ی روشنی است»(6)
 

صداقت به جای دروغ‌پردازی

فضای مجازی آکنده از مطالب راست و دروغ است و البته دشمن برای تحقق اهداف خود بیشتر از دروغ و فریب و شایعه پراکنی استفاده می‌کند. اما وظیفه ما روشنگری و ارائه مطالب راست است. رهبر انقلاب کشور در تبیین صدق الحدیث (سخن راست) فرموده اند: «یعنی شما حرفی را که می‌زنید، مطابق با واقع باشد. اگر دانستید مطابق با واقع است و گفتید، این راست است؛ اگر نه، نمی‌دانید مطابق واقع است یا نیست اما می‌گویید، این صدق نیست. فضای مجازی را ملاحظه کنید که بر اثر حرف، شایعه، دروغ، خلاف، تهمت، نسبت بدون واقعیّت به این، به آن، به بالا، به پایین، به همدیگر، یک فضای دروغ در کشور به وجود می‌آید؛ ببینید، این‌ها اشکال است. همه‌ سعی کنیم راست بر زبان جاری کنیم»(7)
 
یکی از مصادیق راست گویی در فضای مجازی این است که مطالبی را که به واقعیت آن اطمینان نداریم نشر و بازنشر ندهیم، موضوعی که متاسفانه حتی در میان افراد انقلابی و دلسوز رایج شده و همین که مطلبی به مذاقشان خوش می‌آید، بدون تحقیق بازنشر می‌کنند.
 

پرهیز از فروع و حواشی

یکی از آفات فضای مجازی این است که کاربران را گرفتار مسایل پیش پا افتاده و حواشی می‌کند. رهبر انقلاب در سخنانی فرموده‌اند: «از فروع و از حواشی، به جد پرهیز کنید؛ من می‌بینم متأسفانه در غالب دوران‌ها زیاد دچار حواشی و فروع بوده‌ایم. حالا با پدید آمدن فضای مجازی و این حواشی‌ای که در فضای مجازی و مانند این‌ها هست، بیشتر هم این فروع و این حواشی و امثال این‌ها زیاد می شود؛ از آن‌ها هرچه ممکن است پرهیز کنید»(8)
 
از جمله مصادیق حاشیه پردازی پرداختن به امور جنجالی در فضای مجازی است. یعنی عده ای که فاقد سعه صدر کافی هستند هنگام بحث از مسایل اساسی، گرفتار مسایل شخصی و حاشیه‌ای شده و به جای پرداختن به اصل بحث، وارد کشمکش‌های بیهوده می‌شوند و متاسفانه گاه از مرزهای اخلاقی عبور می کنند.
 

اخلاق و قانون

فضای مجازی یک عرصه نامحدود و اصطلاحا بی در و پیکر است، لذا مبانی اخلاقی و قانونی به راحتی زیر پا گذارده می‌شود. توصیه رهبر انقلاب در این زمینه آن است که «این قضیه باید از طرف مسئولین کشور تدبیر بشود. ولی عمده این است که خود ما مردم، خودمان را مقید کنیم به اخلاق اسلامی؛ خودمان را مقید کنیم به قانون. همه را توصیه می‌کنم به این که در رفتار خود، با اخلاق اسلامی رفتار کنند؛ قانون را مراعات کنند. همه باید قانون را مراعات کنند. تجسم انقلاب در قانون جمهوری اسلامی است»(9)
 

اهانت و تهمت

از مصادیق مهم بداخلاقی در فضای مجازی، اهانت و ناسزا و تهمت به افراد است. این کار به ویژه اگر از سوی انقلابیون و منتسبان به نظام و رهبری انجام شود؛ آثار منفی بیشتری دارد، زیرا این‌ها نماد و نماینده گفتمان انقلاب اسلامی بوده و بیش از سایرین باید اصول اخلاقی و قانونی را رعایت کنند.
 
راهکار مقابله با این پدیده در وهله اول تربیت معنوی و در وهله بعد نظارت‌های قانونی است. به فرموده مقام معظم رهبری «متأسفانه امروز در فضاهای عمومی و مجازی، توهین به یکدیگر، اهانت به یکدیگر، تهمت زدن به یکدیگر از سوی جمعی رایج شده است؛ البته این جمع، مسلما جمع زیادی نیستند لکن کارشان به کشور و به فضای عمومی کشور صدمه می‌زند؛ بعضی از این‌ها گناه کبیره است»(10)
 
در جای دیگری فرموده اند: «الان در فضای مجازی معمول شده، کار عادی و رایجی است که به همدیگر بدگویی کنند، این به آن، آن به این تهمت بزنند، یک ضعف کوچک را بزرگ کنند، آبروی مؤمن را ببرند که معلوم هم نباشد چه کسی است؛ خب خیلی چیز بدی است. در بین جوان‌های ما یک ‌چنین چیزهایی وجود دارد که باید جلویش گرفته بشود؛ این با تربیت معنوی ممکن است»(11)
 

امنیت فضای مجازی

امنیت فضای مجازی بسیار مهم است، چون کاربران همواره در معرض سوء استفاده های سیاسی، مالی، اخلاقی و... قرار دارند. به همین دلیل رهبر انقلاب به دست اندرکاران مربوطه، توصیه کرده اند مراقب امنیت این فضا باشید. به تعبیر معظم له امروز فضای مجازی در زندگی مردم، دیگر مثل پنج سال پیش و ده سال پیش نیست؛ گسترش فضای مجازی یک گسترش بسیار وسیع و عظیمی است. اگر چنان‌چه این فضا ناامن باشد برای مردم، ضررش را مردم می‌برند. حالا پلیس فتا و مانند این‌ها هم که هست، کارهایی می‌کنید در این زمینه، به‌ طور جدی وارد بشوید و همکاری شما با قوه‌ی قضائیه، در این قضیه، مهم است»(12)

پی‌نوشت:
[1] 16شهریور95
[2] 19دی97
[3] 16شهریور94
[4] 2بهمن98
[5] 16شهریور95
[6] 4مهر98
[7] 21اسفند97
[8] 30مرداد98
[9] 1فروردین91
[10] 25خرداد97
[11] 20خرداد97
[12] 8 اردیبهشت98